Definicja gzymsu
Gzyms to architektoniczny element wystający, zazwyczaj poziomy, umieszczony na zewnętrznej lub wewnętrznej powierzchni budynku. Jego głównym zadaniem jest ochrona ścian przed działaniem czynników atmosferycznych, takich jak deszcz, śnieg czy wiatr, co zapobiega ich uszkodzeniom i przedłuża trwałość konstrukcji.
Gzymsy pełnią również funkcję dekoracyjną, nadając budynkowi lub wnętrzu charakterystyczny wygląd. Dzięki różnorodnym kształtom i detalom, takim jak listwy czy fasety, gzymsy mogą dodać elegancji i wyrafinowania każdej konstrukcji, jednocześnie pełniąc rolę estetycznego łącznika między różnymi elementami architektury.
Pochodzenie i historia gzymsu
Początki stosowania gzymsów sięgają starożytności, kiedy to były one istotnym elementem w architekturze greckiej i rzymskiej. W tych kulturach gzymsy pełniły zarówno funkcje użytkowe, jak i estetyczne, podkreślając linie budynków i nadając im harmonijny wygląd.
W architekturze greckiej gzymsy były często częścią porządku doryckiego, jońskiego lub korynckiego, gdzie stanowiły element fryzu i nadawały budowlom monumentalności. W miarę rozwoju architektury, gzymsy zyskały na znaczeniu jako elementy dekoracyjne, stosowane w różnych stylach architektonicznych na przestrzeni wieków.
W renesansie i baroku gzymsy stały się bardziej zdobne, często używane do podkreślenia bogactwa i prestiżu budowli, a w okresie modernizmu ich forma została uproszczona, co odzwierciedlało nowe podejście do projektowania.
Typy gzymsów
Gzymsy zewnętrzne
- Gzyms koronujący – umieszczony na szczycie ściany, często stanowi zwieńczenie budynku, pełniąc rolę łącznika między ścianą a dachem. Może być bogato zdobiony, co nadaje budynkowi wyrazistości i podkreśla jego architektoniczny styl. Przykłady można znaleźć w historycznych budynkach, takich jak pałace lub zamki, gdzie gzymsy koronujące są elementami reprezentacyjnymi.
- Gzyms kordonowy – umieszczony pomiędzy piętrami, dzielący wizualnie elewację budynku. Może pełnić funkcję dekoracyjną, podkreślając poziome linie konstrukcji, a także praktyczną, poprzez odprowadzanie wody deszczowej. Często stosowany w kamienicach miejskich, gdzie pomaga w zróżnicowaniu elewacji.
- Gzyms okapowy – umieszczony pod okapem dachu, chroni ściany przed wodą deszczową, kierując ją z dala od elewacji. Jest to szczególnie ważne w regionach o intensywnych opadach, gdzie odpowiednie odprowadzenie wody jest kluczowe dla zachowania trwałości budynku.
Gzymsy wewnętrzne
- Gzyms sufitowy – umieszczony przy krawędzi sufitu, stosowany do ukrywania połączeń pomiędzy ścianami a sufitem, dodając jednocześnie elegancji wnętrzu. Może być prosty lub bogato zdobiony, w zależności od stylu pomieszczenia. Gzymsy sufitowe są popularne w klasycznych i nowoczesnych aranżacjach wnętrz, gdzie pełnią rolę dekoracyjną.
- Gzyms ścienno-sufitowy – łączy ściany z sufitem, pełniąc rolę estetycznego łącznika. Dzięki różnorodnym wzorom i materiałom może być dopasowany do stylu każdego wnętrza, od tradycyjnego po nowoczesne. Często stosowany w przestrzeniach, gdzie ważne jest stworzenie płynnych przejść między powierzchniami.
- Gzyms podłogowy – umieszczony przy posadzce, często stosowany jako listwa przypodłogowa. Chroni ściany przed uszkodzeniami wynikającymi z codziennego użytkowania, a także pełni funkcję dekoracyjną, podkreślając krawędzie pomieszczeń.
Elementy składowe gzymsu
Arkada
Arkada to seria łuków podtrzymywanych przez filary lub kolumny, często stosowana jako element dekoracyjny w gzymsach, nadająca im rytmiczny wygląd. W architekturze klasycznej arkady były używane do podkreślenia symetrii i harmonii budowli, a ich zastosowanie można znaleźć w wielu zabytkowych budynkach, takich jak katedry czy pałace.
Współcześnie arkady mogą być stosowane w nowoczesnych aranżacjach wnętrz jako elementy dekoracyjne, nadające przestrzeni niepowtarzalny charakter.
Faseta
Faseta to ukośne ścięcie krawędzi gzymsu, które nadaje mu subtelny, elegancki wygląd, jednocześnie łagodząc ostre przejścia między powierzchniami. Fasety są często stosowane w klasycznych wnętrzach, gdzie pełnią rolę estetyczną, dodając lekkości i finezji.
Mogą być również używane w nowoczesnych aranżacjach, gdzie ich minimalistyczna forma wprowadza subtelne detale.
Listwa
Listwa to wąski, wydłużony element dekoracyjny, często stosowany w gzymsach do podkreślenia ich struktury i dodania detali. Listwy mogą być gładkie lub zdobione, w zależności od stylu architektonicznego, w którym są używane.
W architekturze klasycznej listwy były często bogato zdobione ornamentami roślinnymi lub geometrycznymi, podczas gdy w nowoczesnych wnętrzach dominują proste, minimalistyczne formy.
Kapitel
Kapitel to dekoracyjne zwieńczenie kolumny lub pilastra, często zintegrowane z gzymsem, nadające całości klasyczny wygląd. W architekturze starożytnej kapitele były ważnym elementem dekoracyjnym, różniącym się w zależności od porządku architektonicznego (doryckiego, jońskiego, korynckiego).
Współcześnie kapitele mogą być stosowane jako elementy dekoracyjne w klasycznych wnętrzach, dodając elegancji i prestiżu.
Materiały używane do wykonania gzymsów
Tradycyjne materiały
- Kamień – używany od starożytności, kamień jest trwałym i eleganckim materiałem, który nadaje gzymsom monumentalny charakter. Często stosowany w budynkach zabytkowych i reprezentacyjnych.
- Drewno – materiał naturalny, łatwy do obróbki, często używany w gzymsach wewnętrznych, szczególnie w stylach klasycznych i rustykalnych.
- Cegła – materiał powszechnie stosowany w architekturze, szczególnie w budynkach przemysłowych i mieszkalnych, gdzie gzymsy z cegły podkreślają surowość i prostotę formy.
- Stiuk – materiał dekoracyjny, często stosowany w gzymsach wewnętrznych, umożliwiający tworzenie bogatych zdobień i detali.
Nowoczesne materiały
- Beton architektoniczny – materiał trwały i wszechstronny, stosowany zarówno w gzymsach zewnętrznych, jak i wewnętrznych, pozwalający na tworzenie nowoczesnych form i struktur.
- Tworzywa sztuczne – lekkie i łatwe w montażu, stosowane głównie w gzymsach wewnętrznych, gdzie ważna jest prostota i funkcjonalność.
- Poliuretan – materiał o wysokiej odporności na wilgoć i uszkodzenia, często stosowany w gzymsach wewnętrznych, szczególnie w nowoczesnych aranżacjach, gdzie istotne jest zachowanie czystości formy.
Funkcje gzymsu
Funkcja estetyczna
Gzymsy pełnią istotną rolę w estetyce budynków, podkreślając ich linie i nadając elegancji. Mogą one również wpływać na odbiór całej konstrukcji, nadając jej charakterystyczny styl i podkreślając detale architektoniczne.
W zależności od zastosowanego materiału i wzornictwa, gzymsy mogą dodać budynkowi klasycznego uroku lub nowoczesnej prostoty, stając się ważnym elementem kompozycji architektonicznej.
Funkcja ochronna
Gzymsy chronią elewację budynków przed działaniem czynników atmosferycznych, takich jak deszcz czy śnieg, kierując wodę z dala od ścian i zapobiegając ich uszkodzeniom. Dzięki odpowiedniemu projektowi i materiałom, gzymsy mogą skutecznie chronić konstrukcję budynku, przedłużając jej trwałość i zapewniając odpowiednie warunki eksploatacji.
Funkcja konstrukcyjna
Gzymsy mogą także pełnić funkcję konstrukcyjną, wzmacniając połączenia między elementami budynku i stabilizując jego strukturę. W przypadku gzymsów zewnętrznych, ich kształt i umiejscowienie mogą wpływać na ogólną sztywność konstrukcji, co jest szczególnie istotne w budynkach narażonych na działanie silnych wiatrów czy wstrząsów.
Stylizacje i wzornictwo
Gzymsy w różnych stylach architektonicznych
- Klasycyzm – gzymsy w stylu klasycyzmu charakteryzują się harmonią, symetrią i prostotą form, często zdobione klasycznymi motywami, takimi jak liście akantu czy girlandy.
- Barok – w baroku gzymsy są bogato zdobione, pełne przepychu i dynamiki, często zdobione rzeźbionymi ornamentami i detalami, które podkreślają złożoność formy.
- Modernizm – w modernizmie gzymsy przybierają bardziej minimalistyczne formy, z naciskiem na funkcjonalność i prostotę, często wykonane z nowoczesnych materiałów, takich jak beton czy stal, co pozwala na tworzenie nowoczesnych i niekonwencjonalnych form.
Dekoracje i zdobienia
Gzymsy często zdobione są różnorodnymi motywami, takimi jak liście akantu, girlandy czy geometryczne wzory, które podkreślają ich styl i dodają uroku całej kompozycji architektonicznej.
Zdobienia te mogą być wykonywane w różnych technikach, od rzeźbienia w kamieniu, przez formowanie w stiuku, po nowoczesne metody odlewania z tworzyw sztucznych, co pozwala na dostosowanie gzymsów do różnych stylów i preferencji estetycznych.
Zastosowanie gzymsów
W architekturze sakralnej
Gzymsy w architekturze sakralnej często podkreślają monumentalność budowli, zdobiąc fasady kościołów i katedr, a także wnętrza, takie jak nawy i prezbiteria. W kontekście sakralnym gzymsy mogą pełnić również funkcję symbolicznego podkreślenia podziałów architektonicznych, takich jak oddzielenie strefy świeckiej od sakralnej.
W architekturze świeckiej
W architekturze świeckiej gzymsy są stosowane w różnorodnych budynkach, od pałaców, przez kamienice, po nowoczesne biurowce, gdzie pełnią zarówno funkcje użytkowe, jak i dekoracyjne. W budynkach mieszkalnych gzymsy mogą podkreślać podział na piętra, a w biurowcach nadawać elewacji nowoczesny i estetyczny wygląd.
W aranżacji wnętrz
W aranżacji wnętrz gzymsy pełnią rolę estetyczną, podkreślając linie pomieszczeń, ukrywając niedoskonałości przejść między powierzchniami i nadając elegancji wnętrzom. Mogą być stosowane w różnych stylach aranżacyjnych, od klasycznego, przez skandynawski, po nowoczesny, dostosowując się do indywidualnych potrzeb i preferencji estetycznych.